Βιβλίο-sos: Εκστρατεία για το ελληνικό βιβλίο που κινδυνεύει

Βιβλίο-sos: Εκστρατεία για το ελληνικό βιβλίο που κινδυνεύει.

Το βιβλίο, δεν είναι ένα συνηθισμένο εμπορικό προϊόν, καθώς η κοινωνική του αξία ως φορέα πολιτιστικών και εκπαιδευτικών αγαθών είναι ανεκτίμητη. Γι΄ αυτό χρειάζεται εθνική πολιτική για το βιβλίο και τη φιλαναγνωσία. Το βιβλίο αποτελεί βασικό εργαλείο για τη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας και τη διατήρηση της εθνικής κληρονομιάς και της γλώσσας ενός λαού.

Η επίθεση στο ελληνικό βιβλίο.

Το Υπουργείο Ανάπτυξης παράγγειλε στον ΟΟΣΑ μια μελέτη για τις συνθήκες αγοράς σε τέσσερις τομείς: στον τουρισμό, την επεξεργασία τροφίμων, τα οικοδομικά υλικά, το λιανικό εμπόριο. Στην έκθεση που παρέδωσε ο ΟΟΣΑ για τον ανταγωνισμό και τη λειτουργία των αγορών στη Ελλάδα (Competition Assessment Reviews: Greece, 2013), περιλαμβάνονται επτά σελίδες που αφορούν την αγορά του βιβλίου. Η έκθεση προχωρεί σε μια περιγραφική προσέγγιση της ελληνικής αγοράς του βιβλίου και καταλήγει να εισηγείται στην ελληνική κυβέρνηση την κατάργηση του νόμου για την ενιαία τιμή βιβλίου. Στόχος κατά τον ΟΟΣΑ είναι να αντιμετωπιστούν υποτιθέμενες στρεβλώσεις που καταγράφονται, με βασικότερη ότι οι εκδότες διαμορφώνουν τους όρους του ανταγωνισμού και μέσα από την κυρίαρχη θέση που έχουν εκδότες και βιβλιοπώλες, διατηρούν υψηλές τις τιμές λιανικής πώλησης των βιβλίων, έτσι ώστε να απολαμβάνουν υψηλά ποσοστά κέρδους από την πώληση των best-sellers . Υποστηρίζεται ότι η κατάργηση της ενιαίας τιμής θα οδηγήσει σε μείωση της λιανικής τιμής του βιβλίου.

Η κυβέρνηση και το Υπουργείο Ανάπτυξης έχουν εκφράσει την πρόθεση να προχωρήσουν στην εφαρμογή των συστάσεων του ΟΟΣΑ και να καταργήσουν την ενιαία τιμή για το βιβλίο για να ενισχυθεί, όπως υποστηρίζουν, ο ανταγωνισμός στην αγορά του βιβλίου και να μειωθούν οι τιμές.

Τι είναι η ενιαία τιμή για το βιβλίο;

Η Ενιαία Τιμή για το βιβλίο είναι ένα σύστημα τιμολόγησης σύμφωνα με το οποίο  κάθε εκδότης καθορίζει τη λιανική τιμή των βιβλίων που εκδίδει. Ο βιβλιοπώλης, όπως και ο οιοσδήποτε τρίτος, μπορεί να πουλήσει αυτά τα βιβλία στο κοινό με έκπτωση έως 10%. Αυτός ο περιορισμός αφορά τα βιβλία από τη στιγμή της κυκλοφορίας τους μέχρι 2 έτη μετά την τελευταία εκτύπωση. Προβλέπονται εξαιρέσεις για δημόσιους φορείς, κοινωφελείς και επιστημονικούς οργανισμούς που δεν ασκούν εμπορική εκμετάλλευση των βιβλίων.

Στόχος του συστήματος της ενιαίας τιμής για το βιβλίο είναι να στηρίξει τον πλουραλισμό και την πολυφωνία των ιδεών, να προστατέψει την ελληνική γλώσσα, να βοηθήσει στην ανάπτυξη του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού και της παιδείας. Στα χρόνια που ισχύει το συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο διασφαλίστηκε η δυνατότητα έκδοσης, κυκλοφορίας και προώθησης, όχι μόνο των ευπώλητων βιβλίων, αλλά και των έργων πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων, Ελλήνων και ξένων, των ποιοτικών και των ειδικών βιβλίων, τα οποία είναι απαραίτητα για την εκπαιδευτική και πολιτιστική προαγωγή του λαού μας.

Δέκα αλήθειες για την ενιαία τιμή στο βιβλίο.

1. Είναι εργαλείο για μια εθνική στρατηγική για τον πολιτισμό γιατί: ενισχύει στην προστασία της ελληνικής γλώσσας και της γραμματολογίας, ελληνικής και ξένης,  προωθεί την ποιοτική εκδοτική πολιτική μέσω του πλουραλισμού τίτλων,  συμβάλλει στην ανάδειξη νέων και πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων,επιτρέπει την απρόσκοπτη εφαρμογή και τον πλήρη σεβασμό του θεσμικού πλαισίου για την πνευματική ιδιοκτησία.

2. Η αλλαγή που προωθεί η κυβέρνηση είναι σε αντίθεση με όσα ισχύουν στην Ευρώπη. Η ενιαία τιμή του βιβλίου ισχύει τώρα, στην μεγάλη πλειοψηφία των χωρών μελών της Ε.Ε.. Μεταξύ αυτών είναι η Γαλλία, η Γερμανία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Δανία, η Ολλανδία. Το ίδιο ισχύει στις 21 από τις 34 χώρες του ΟΟΣΑ, μεταξύ αυτών και χώρες με ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά όπως είναι π.χ. Ιαπωνία. Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι θέλει να υιοθετήσει τις αλλαγές που προτείνει η έκθεση του ΟΟΣΑ με το επιχείρημα ότι οι διαρθρωτικές αλλαγές θα επιταχύνουν την προσαρμογή της ελληνικής αγοράς με όσα ισχύουν στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην περίπτωση της αγοράς του βιβλίου δεν γίνεται μεταρρύθμιση, αλλά αντιμεταρρύθμιση. Το Υπουργείο Ανάπτυξης κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση από όσα ισχύουν στη συντριπτική πλειοψηφία των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

3. Η ελληνική αγορά του βιβλίου δεν είναι μια κλειστή αγορά, κανείς δεν έχει ηγετική θέση. Υπάρχει ισχυρός ανταγωνισμός, χωρίς μονοπωλιακές και ολιγοπωλιακές καταστάσεις. Κανείς εκδότης ή βιβλιοπώλης δεν έχει μερίδιο στην αγορά που να φτάνει το 10%. Τα χιλιάδες μεμονωμένα, περιφερειακά, συνοικιακά βιβλιοπωλεία στις μεγάλες πόλεις ή στις επαρχιακές πόλεις στηρίζονται μέσα από το μηχανισμό αποτροπής «υψηλής συγκέντρωσης» που εξασφαλίζει το σύστημα της ενιαίας τιμής του βιβλίου. Έτσι υπάρχουν πολλές επιλογές, πλουραλισμός σημείων πώλησης, για τους αναγνώστες.

4. Το ελληνικό βιβλίο είναι φθηνό και η ενιαία τιμή δεν αύξησε τη λιανική τιμή του βιβλίου. Το ελληνικό βιβλίο δεν είναι πιο ακριβό από το βιβλίο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το αντίθετο, σε πολλές περιπτώσεις είναι φθηνότερο. Η μέση τιμή των βιβλίων για το 2012 (τελευταία χρονιά που υπάρχουν στοιχεία) μειώθηκε σε σχέση με το 2011 κατά 12,85%, στα 14,92€. Υποστηρίζεται ψευδώς, στην έκθεση και με γενικόλογες αναφορές από τους πολέμιους του ισχύοντος συστήματος, ότι η ενιαία τιμή αύξησε τις τιμές των βιβλίων από τότε που άρχισε να εφαρμόζεται. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο ρυθμός αύξησης της μέσης τιμής της λιανικής τιμής του βιβλίου από το 2001 έως το 2009 ήταν 24,82%, όταν ο ρυθμός αύξησης του βασικού μισθού ήταν 38,03%. Υπήρχε μια διαφορά 13,21%. Σε σχέση με το 2012 ο η διαφορά αυτή έφτασε στο 28,09%. Είναι λάθος να γίνεται σύγκριση τιμών τίτλων έργων μεταφρασμένων από άλλες γλώσσες (κυρίως τα αγγλικά) με τις τιμές των πρωτότυπων έργων που κυκλοφορούν στις χώρες που εκδίδονται. Και αυτό γιατί η μεταφορά στην ελληνική γλώσσα, πέρα από τη μετάφραση και την επιμέλεια, έχει επιπλέον κόστη. Συνήθως ένα τέτοιο βιβλίο προκύπτει στην ελληνική έκδοση κατά 20% μεγαλύτερο από το πρωτότυπο και κατά συνέπεια αναλογικά έχει μεγαλύτερα κόστη χαρτιού, εκτύπωσης και βιβλιοδεσίας. Παράλληλα εκτυπώνεται σε ελάχιστα αντίτυπα, συγκριτικά με την πρωτότυπη έκδοση, που απευθύνεται σε ένα κοινό πολλών εκατοντάδων εκατομμυρίων, με αποτέλεσμα να μην έχει ουσιαστική βάση η σύγκριση τιμών. 

5. Ο νόμος της ενιαίας τιμής δεν καταργεί τον ανταγωνισμό. Ο ανταγωνισμός υπάρχει μεταξύ των εκδοτών, οι οποίοι φροντίζουν να ορίζουν όσο το δυνατόν χαμηλότερες λιανικές τιμές. Οι βιβλιοπώλες, κινούμενοι με το ελάχιστο περιθώριο κέρδους που είναι αναγκαίο για να επιβιώσουν, «κρατούν» στα ράφια τους για μεγάλο χρονικό διάστημα βιβλία που δεν πωλούνται άμεσα, που είναι κυρίως τα ποιοτικά βιβλία, καθιστώντας τα έτσι προσιτά στους αναγνώστες. Αυτή η μικρή προστασία παρέχει τη δυνατότητα στα βιβλιοπωλεία να μεταφέρουν τον ανταγωνισμό στην καλύτερη οργάνωσή τους, την προσφορά καλύτερων υπηρεσιών, την προώθηση περισσότερων τίτλων, και άρα και των ποιοτικών βιβλίων και των ποιοτικών συγγραφέων.

6. Με την κατάργηση της ενιαίας τιμής θα μειωθούν στην πράξη τα σημεία πώλησης. Αν ανοίξει ο «πόλεμος» των εκπτώσεων και αθέμιτων προσφορών στον χώρο του βιβλίου θα πληγούν κυρίως τα εξειδικευμένα καταστήματα, τα μικρά και τα μεσαία βιβλιοπωλεία, αλλά και οι αλυσίδες βιβλιοπωλείων που πωλούν κυρίως βιβλία. Γιατί αυτά θα χάσουν σημαντικότατο μέρος των εσόδων τους και κατ’ επέκταση των κερδών τους. Οι αλυσίδες super market και πολυκαταστημάτων θα αναπτύξουν χώρους πώλησης βιβλίων, όπου θα πουλούν μόνο best sellers, τα οποία θα τα προσφέρουν ακόμα και στην τιμή κτήσης τους με στόχο να προσελκύσουν το κοινό, που θα αγοράσει όμως εκείνα τα προϊόντα για τα οποία είναι εξειδικευμένοι. Το τελικό αποτέλεσμα θα είναι τα παραδοσιακά, μικρά και μεσαία, ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία στις γειτονιές ή στις επαρχιακές πόλεις τελικά είτε να συρρικνωθούν είτε να κλείσουν. Θα χαθεί ο πλουραλισμός στα σημεία πώλησης. Αυτό συνέβη σε χώρες που δεν έχουν κανένα ρυθμιστικό πλαίσιο για την τιμή του βιβλίου, όπως είναι οι ΗΠΑ ή η Μεγ. Βρετανία. Για παράδειγμα, η αλυσίδα βιβλιοπωλείων Borders στις ΗΠΑ χρεοκόπησε, η αλυσίδα Waterstones στη Μεγ. Βρετανία βρίσκεται σε άσχημη οικονομική κατάσταση, λόγω του άκρατου πολέμου τιμών με αλυσίδες super market και την Amazon.

7. Χωρίς την ενιαία τιμή η εκδοτική παραγωγή θα περιοριστεί κυρίως στα best sellers. Αν ισχύσει το πλαίσιο που προτείνει η έκθεση του ΟΟΣΑ η ζήτηση θα καθοριστεί από τις ανάγκες των νέων σημείων πώλησης που θα αναπτυχθούν μέσα από τον «πόλεμο» των προσφορών. Είναι προφανές ότι οι νέοι χώροι πώλησης βιβλίων, σε αλυσίδες super market και πολυκαταστήματα, θα στηριχθούν στις προσφορές αποκλειστικά και μόνο των best sellers, σε σχέση με δύσκολους εμπορικά ποιοτικούς τίτλους. Εφόσον μειωθεί σημαντικά ο αριθμός των ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων, μοιραία θα μειωθούν τα σημεία στα οποία θα μπορούσαν να προβληθούν πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς, μη εμπορικά βιβλία, καθώς και βιβλία ειδικού τύπου (πχ. πολιτικά, ιστορικά, ψυχολογικά, κοκ). 

8. Η κατάργηση του νόμου της ενιαίας τιμής θα ακυρώσει και την εφαρμογή του νόμου για τα συγγραφικά δικαιώματα. Η κατάργηση της ενιαίας τιμής δεν θα επηρεάσει μόνο τις συνθήκες αγοράς του βιβλίου, θα πλήξει και το καθεστώς του νόμου περί πνευματικών δικαιωμάτων και θα υπάρξει εμπλοκή στην εφαρμογή του. Στις σημερινές συνθήκες οι εκδότες υποχρεούνται να αποδίδουν στους λογοτέχνες συγγραφείς, κατά ελάχιστον, ποσοστό 10% επί της λιανικής τιμής. Στις χώρες που δεν υπάρχει ρυθμιστικό πλαίσιο για το βιβλίο και δεν ισχύει η ενιαία τιμή, έχουν απελευθερωθεί οι συμφωνίες μεταξύ εκδοτών και συγγραφέων. Δηλαδή δεν υπάρχει ελάχιστο ποσοστό, αλλά δίνεται η δυνατότητα να συμφωνούν εκδότες και συγγραφείς μεταξύ τους, έχοντας ως τιμή αναφοράς τη μέση χονδρική τιμή αντί της λιανικής. Με την κατάργηση του νόμου της ενιαίας τιμής του βιβλίου, συγγραφείς που απευθύνονται σε μια επιλεκτική ομάδα αναγνωστών θα δυσκολευτούν να βρουν εκδότη να αναλάβει τον οικονομικό κίνδυνο που αντιπροσωπεύει ένα δυνητικά μικρό αναγνωστικό κοινό. Οι εκδότες, λόγω του έντονου ανταγωνισμού τιμών, θα προσανατολίζονται στην έκδοση αποκλειστικά ευπώλητων βιβλίων για το ευρύ κοινό. Το σύστημα της ενιαίας τιμής για το βιβλίο αποδείχθηκε στην πράξη ότι επιτρέπει στους εκδότες να εκδίδουν έργα πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων ή βιβλία που απευθύνονται σε εξειδικευμένους αναγνώστες, σε λίγα αντίτυπα ― σε αντίθετη περίπτωση αυτές οι εκδόσεις δεν θα ήταν εμπορικά βιώσιμες.

9. Ο νόμος της ενιαίας τιμής του βιβλίου δεν εφαρμόζεται και δεν ισχύει στις τιμές των ξενόγλωσσων βιβλίων.  Η κατάργηση της ενιαίας τιμής δεν πρόκειται σε καμιά περίπτωση να μειώσει τις τιμές των ξενόγλωσσων διδακτικών βιβλίων. Πρώτον διότι τα βιβλία αυτά δεν εντάσσονται στο ρυθμιστικό πλαίσιο, αφού οι περισσότερες εκδοτικές επιχειρήσεις που τα εκδίδουν είναι ξένες και άρα δεν υπάγονται στον νόμο αυτό, και δεύτερον διότι ο καθορισμός της τιμής τους προκύπτει από το ισχυρό προωθητικό marketing με το οποίο «επιβάλλουν», με το αζημίωτο, τους τίτλους τους στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς με τους οποίους συνεργάζονται. Τα βιβλιοπωλεία λειτουργούν αποκλειστικά ως διανομείς χωρίς καν σχεδόν κέρδος, αφού αγοράζουν με εκπτώσεις 10-20%.

10.Η αγορά του βιβλίου έχει ήδη πληγεί από την κρίση. Η όποια παρέμβαση της κυβέρνησης δεν γίνεται σε μια αγορά που βρίσκεται σε άνθηση. Είναι μύθος ότι εκδότες και βιβλιοπώλες έχουν υπερκέρδη λόγω της ενιαίας τιμής. Ενδεικτική είναι η κατάσταση στην αγορά: ισολογισμοί των μεγάλων βιβλιοπωλείων που παρουσιάζουν συνεχώς ζημιές και μεγάλο δανεισμό από τις τράπεζες, το κλείσιμο των καταστημάτων, ο μεγάλος αριθμός αθετήσεων πληρωμών κ.ο.κ.

Κινητοποίηση τώρα.

Η συμβολή του συστήματος της ενιαίας τιμής στον πολιτισμό, την παιδεία και τη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας είναι καθοριστική και σημαντική. Αντιθέτως οι επιπτώσεις στις τιμές, από την απορρύθμιση της αγοράς, μέσω της απελευθέρωσης των τιμών των βιβλίων, δε θα οδηγήσουν σε κανένα θετικό αποτέλεσμα.

Ο κόσμος του βιβλίου, εκδότες, βιβλιοπώλες, συγγραφείς, μεταφραστές, αναγνώστες, τις επόμενες εβδομάδες οφείλουν να αντιδράσουν για να αποτρέψουν μια αντιμεταρρύθμιση που θα επηρεάσει τη μελλοντική πορεία των ελληνικών γραμμάτων.

Το http://vivlio-sos.blogspot.gr/ είναι το forum διαλόγου και ενεργοποίησης όσων πιστεύουν ότι σ΄ αυτή τη δύσκολη συγκυρία το ελληνικό βιβλίο κινδυνεύει και πρέπει να στηριχθεί.

Όχι στην Αντιμεταρρύθμιση για το βιβλίο

Ενιαία Τιμή για το βιβλίο: Στήριγμα για τον πολιτισμό και την

                                             ελληνική γλώσσα

                                 Επιλογές για τους αναγνώστες